Jaćwingowie to wymarły lud bałtyjski zaliczany do plemion pruskich. Zamieszkiwali obszar położony w granicach dzisiejszego powiatu oleckiego.
W połowie XIII w. na tych terenach toczyły się walki między wojskami książąt ruskich i polskich, aby podporządkować sobie Jaćwingów a od strony zachodniej wielokrotnie napadali Krzyżacy. W 1283 roku Krzyżacy zorganizowali ostatni wypad na ziemie między Mieruniszkami a Cimochami. Jaćwingowie zrozumieli, że nie są w stanie oprzeć się przewadze militarnej zakonu krzyżackiego. W tej sytuacji Skudro spustoszył własną ziemię, udając się z częścią ocalałej ludności na sąsiednią Litwę.
Tereny ziemi jaćwieskiej zostały wyludnione; pokryła je puszcza graniczna (w języku niemieckim nazywana Wildnis – pustkowie). Resztki mieszkańców przesiedlono na Sambię.
W 1471 roku Krzyżacy założyli wieś Sobole a w 1472 (a może nawet 1412) Kukówko. Od 1500 roku administrację nad omawianym obszarem przejęło starostwo w Stradunach.
We wrześniu 1544 roku na polowaniu nad Jeziorem Oleckim Wielkim przebywał książę Albrecht Hohenzolern (Markgraf Albrecht der Ältere von Brandenburg (1490 - 1568)). Być może wtedy właśnie, gdy podziwiał malowniczą okolicę, zrodził się w jego umyśle plan założenia w tym miejscu miasta.
Na fotografii: Albrecht von Brandenburg-Ansbach w wieku 74 lat. Tak wyglądał w czasie spotkań z Zygmuntem Augustem.
W 1545 roku komisja pruska i litewska spotkały się koło wsi Bogusze ustalając granicę między Polską, Litwa i Prusami Książęcymi.
7 października 1559 roku książę wysłał do puszczy straduńskiej mierniczych i wysokich urzędników administracji pruskiej, aby wymierzyć i przeznaczyć pod kolonizację część puszczy w starostwie straduńskim. Na wykonanych przez nich szkicach (przechowywanych w bibliotece w Berlinie) widoczny jest zarys jeziora i miejsce gdzie ma być miasto o nazwie Markgrafenstadt.
Na fotografii: Przedlokacyjny szkic terenu pod przyszłe miasto nad jeziorem Olecko Wielkie (ok. X 1559 r.), w: Berlin–Dahlem, Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz, Etats–Ministerium EM 103g H.A. Olecko (Grenzsachen 1533–1608), 434.
Zasadźcą został Adam Wojnowski, polski szlachcic z Mazowsza. Już pod koniec 1559 roku Wojnowski sprowadził z Mazowsza pierwszych osadników. Przedsięwzięcie było bardzo śmiałe. Miasto bowiem powstać miało nie jako ośrodek handlowy, czy gospodarczy zagospodarowanego już obszaru, lecz w puszczy w terenie wcześniej nie zamieszkanym (określa się to jako “na surowym korzeniu”). Tekst aktu lokacyjnego dla miasta został wydany z datą 1 stycznia 1560 roku. Po raz pierwszy użyto w nim nazwy miasta “Marggrabowa”. Miała ona upamiętnić margrabiowski tytuł księcia Albrechta (margrabia branderburski). Ludność polska używała zarówno nazwy Margrabowa i Olecko.
Na fotografii: Fragment z książki: Hartknoch, Ch., Alt- und Neues Preussen: oder Preussischer Historien... Leipzig; Frankfurt am Main. 1684
W 1558 roku pisano w dokumentach o 2 miastach "po stronie litewskiej" Raczki i Bakałarzewo. W 1570 roku prawa miejskie od Zygmunta Augusta otrzymuje Filipowo.
Według historyka Hennenbergera założenie Olecka łączy się ze spotkaniem w domku myśliwskim księcia Albrechta w 1560 roku z królem polskim Zygmuntem Augustem. Okazją do spotkania miało być wspólne polowanie w puszczy. Zgodnie z innym przekazem Marggrabowę założył książę Albrecht Hohenzollern z wdzięczności za uratowanie życia podczas polowania, przez pustelnika z puszczy. Według legendy tak miały przebiegać te wydarzenia: "Dawno, dawno temu książę Albrecht brał udział w polowaniu w tutejszych niezmierzonych lasach. Puścił się w pogoń za okazałym jeleniem, ten jednak zranił łowcę. Osamotniony w puszczy książę znalazł pomoc i schronienie w chacie pustelnika. Na pamiątkę szczęśliwego ocalenia władca zdecydował się założyć miasto, a w kościele zawisł kunsztowny żyrandol w kształcie głowy jelenia – szesnastaka (poroże z ośmioma odnogami na każdej z tyk), zwany także w tradycji XVII-XVIII wieku meluzyną. Miejsce książęcego schronienia w pustelniczej chacie jeszcze w XIX wieku miała wskazywać stara czereśnia".
Na fotografii: Przywilej lokacyjny z 1 stycznia 1560 roku. Chłosta J., Olecko w latach 1914–1945 [w:] Dzieje Olecka 1560-2010, red. S. Achremczyk, Olecko 2010.
Lokując miasto pośród lasów w 1560 r. książę miał nadzieję na ożywienie gospodarze pogranicza Prus i Litwy.
Projektodawcy nowego miasta sądzili, że dla kupców wędrujących traktami miasto położone w miejscu, gdzie „droga handlowa między Oleckim Wielkim Jeziorem a Oleckim Małym Jeziorem przekracza Legę”, może stać się ważnym przystankiem, punktem wymiany towarów na granicy Prus Książęcych, Litwy i Korony. Dali mu więc ogromny rynek i prawo urządzenia. Prócz wszystkich zwykłych targów, aż czterech jarmarków rocznie.
Po drugiej stronie granicy lokowano w tym czasie Augustów. To miasto wzięło swą nazwę od imienia króla polskiego Zygmunta Augusta.
Na fotografii: Plan Olecka z XVII wieku. Grigat Ch., Die Geschichte des Kreises Treuburg, 1938.
Symbolem zamierzeń i planów stał się olecki rynek, uznawany za największy w państwie pruskim, a później niemieckim. Wymiary oleckiego rynku są szczególne. W najstarszym zachowanym źródle z 1595 roku Caspara Hennenbergera z 1595 roku dotyczącym przeszłości Prus "Erclerung der Preussischen grössern Landtaffel" opisuje się niezwykłe rozmiary rynku oleckiego i przytacza legendę, według której ówczesny starosta straduński, Wawrzyniec von Halle, założył się z kimś zamożnym o większą sumę, że jeżeli stanie na jednym końcu rynku na czele czterystu jeźdźców, to nie będzie widoczny z jego drugiego krańca.
W przywileju lokacyjnym miasta napisano, że "rynek ma mieć dwanaście morgów" czyli 6,72 ha.
.jpg)
Na fotografii: Caspar Hennenberger, "Erclerung der Preussischen grössern Landtaffel", 1595 rok.
Na wzgórzu stanął kościół, a obok budynek ratusza. Osadnictwo postępowało wolno, po stu latach pierzeje rynku nie zostały całkowicie zabudowane kamienicami.
Nadzieje na szybki rozwój gospodarczy Olecka nie sprawdziły się. Rozwój miasta hamowały klęski żywiołowe: pożary, epidemie, zniszczenia wojenne.
Niski stan higieny w mieście sprzyjał rozprzestrzenianiu się chorób. Ludzie żyli krótko, gdyż lekarzy nie było tu aż do XIX wieku.
W 1616 roku przeniesiono starostwo ze Stradun do Olecka. Do 1654 roku kiedy ukończono budowę zamku starosta miał siedzibę w ratuszu.
Wielki pożar w maju 1701 roku zniszczył większość domów w obrębie rynku od strony ulicy Jaśkowej (ulica 11-go Listopada) i w drugim rzędzie obok drogi na Kukowo (ulica Kolejowa), szpitala (ulica Nocznickiego) i ulicy Środkowej oraz wszystkie znajdujące się na nich stajnie i obory.
Po katastrofalnej epidemii dżumy Olecko 5 - 6 lipca 1721 roku, odwiedził król pruski Fryderyk Wilhelm I.
20 maja 1776 roku od pioruna zapaliła się wieża kościelna w Margrabowej i mieszczanie oleccy z takim zapałem i w tak wielkim pośpiechu ratowali organy, że poważnie je zniszczyli. W roku 1796 trzeba już było wymienić je na nowe.
W okresie kampanii napoleońskiej 25 czerwca 1807 roku na rynek olecki wkroczyły oddziały generała Zajączka. Na początku lipca w Olecku stacjonował drugi pułk piechoty podlegający generałowi Dąbrowskiemu, który kilkakrotnie odwiedzał miasto. Wojskowi ćwiczyli musztrę na rynku, do czasu wymarszu w kierunku Grodna.
W 1816 roku ze względy na zły stan techniczny zburzono budynek ratusza. W 1817 roku na jego miejscu zbudowano nowy budynek - cały remont kosztował miasto 1877 talarów.
Na fotografii: Ratusz z 1816 roku w Olecku.
W 1820 roku zaprzestano chowania zmarłych wokół kościoła na wzgórzu a teren uporządkowano.
Ten wielki plac pośrodku nowo założonego miasta przysparzał ówczesnym władzom samorządowym od początku sporo kłopotów. Nie lada problemem stawała się sprawa utrzymania jego czystości. Pamiętajmy, że odbywały się na nim cztery razy do roku duże jarmarki na konie i bydło oraz cotygodniowe targi. Mieszkający przy rynku mieszczanie hodowali sami także ptactwo, trzodę, konie i rogaciznę. Nietrudno wyobrazić sobie, jak musiało wyglądać to centralne miejsce Margrabowej.
W tej sytuacji 27 marca 1825 roku zebrali się radni miasta i postanowili, że należy "możliwie jak najszybciej, nawet od jutra" przekazać w dzierżawę oczyszczanie placu targowego z gnoju.
.jpg)
Na fotografii: Jarmark na rynku około 1930 roku. Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen Red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990.
_1.jpg)
Na fotografii: Jarmark na rynku około 1930 roku. Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen Red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990.
W 1841 roku założono Towarzystwo Upiększania Miasta, które postawiło sobie za cel wydobycie naturalnych walorów krajobrazowych wzgórza kościelnego i jego otoczenia. Posadzono wiele nowych drzew i ozdobnych krzewów, wytyczono ścieżki i aleje spacerowe, ustawiono ławki dla wygody i odpoczynku mieszkańców.
13 sierpnia 1883 roku w hotelu „Königlicher Hof” (Królewski Dwór) zgromadzili się przedstawiciele miasta podlegający burmistrzowi Lorenzowi i uchwalili utworzenie ochotniczej straży pożarnej. Wkrótce nastąpiło przekazanie pozostającego we własności miasta sprzętu gaśniczego. Możliwe, że w tym czasu wybudowano budynek remizy strażackiej w pobliżu szkoły średniej dla dziewcząt. Ćwiczenia strażaków odbywały się na rynku.
_1.jpg)
Na fotografii: Budynek remizy strażackiej w 1930 roku. Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen Red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990.
Rynek był od początku istnienia miasta widownią najważniejszych wydarzeń w życiu Olecka. W październiku 1845 roku w Olecku gościł król Fryderyk Wilhelm IV. Rynek olecki wyglądał okazale, gdyż wcześniej usunięto rozpadający się mur ogrodzenia cmentarnego na wzgórzu kościelnym, które uporządkowano i uformowano w kształcie opadających terasów.
Na fotografii: Wjazd króla Fryderyk Wilhelm IV na rynek w Olecku. Na obrazie po prawej stronie pani Zimmermann. Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen Red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990.
W scenerii czerwcowego dnia król urzeczony był pięknem oleckiego krajobrazu, roztaczającego się ze wzgórza. - "Jakiż tu piękny widok" - powiedział po polsku. Był on bowiem ostatnim spośród Hohenzollernów, władców pruskich, znającym język polski. Król został gościnnie przyjęty przez Elisabeth Zimmermann, właścicielkę hotelu „Königlicher Hof”, która poczęstowała go przysmakami z siei, złowionymi w okolicznych jeziorach. Król był zachwycony tymi smakołykami i pani Zimmermann uznała, że pewnie nie pogardziłby nimi także w Berlinie. W związku z tym wielokrotnie przesyłała mu wędzone mazurskie specjały, aż doczekała się królewskiego listu z podziękowaniem, który wystawiony został dla potomnych w witrynie hotelu.
W latach 1842 – 1858 częściowo wybrukowano rynek. Mimo wielu korzystnych zmian, jakie zaszły w jego wyglądzie, nie przestał on aż do lat pięćdziesiątych XX wieku pełnić funkcji wielkiego placu targowego. Estetyczny wygląd wzgórza kościelnego otoczonego zielenią przetrwał do dzisiejszych czasów.
Na fotografii: Pomnik ku czci żołnierzy pruskich poległych w wojnie z Austrią i Francją.
W 1884 roku 14 sierpnia na wzgórzu kościelnym odsłonięto pomnik ku czci żołnierzy pruskich poległych w wojnie z Austrią i Francją. Na pomniku była inskrypcja (w jęz. niemieckim): "Dla upamiętnienia żołnierzy z powiatu oleckiego poległych w sławnych wyprawach wojennych 1866 i 1871 roku".
W latach 1900/1901 gruntownej renowacji poddano kościół ewangelicki położony na wzgórzu.
14 sierpnia 1914 roku na teren Prus Wschodnich wkroczyły wojska rosyjskie I Armii generała Rennenkampfa, składające się 1 dywizji kawalerii generała Gurko. Wkrótce Rosjanie ponieśli klęskę pod Tannnebergiem. 11 września 1914 roku Olecko zajęła 3 Rezerwowa Dywizja Piechoty generała majora von Morgena. 6 listopada 1914 roku wojska rosyjskie znowu wkraczają do miasta. Kościół na rynku pozostał nienaruszony gdyż Rosjanie traktowali go jako miejsce kultu. 12 lutego 1915 r. o przeszło trzech miesiącach okupacji wojska rosyjskie wycofały się z Olecka. 6 marca 1915 do Olecka zostaje przeniesiona Kwatera Główna X Armii. Dowódcą był Generalfeldmarschall Hermann von Eichhorn.
Podczas plebiscytu w lipcu 1920 roku na rynku organizowano manifestacje i pochody mieszkańców. Plebiscyt zakończył się sukcesem Niemców. Z 28 627 oddanych w powiecie głosów jedynie 2 oddano za Polską. Z tej okazji na rynku, przed ratuszem ustawiono pamiątkowy głaz a nazwę miasta zmieniono w 1928 roku na Treuburg (Wierny Gród). W latach trzydziestych rynkowi nadano nazwę Adolf Hitler Platz.
Na fotografii: Rynek olecki w 1930 roku.
W połowie 1944 r. do granic powiatu oleckiego zbliżyłą się wojska radzieckie. 21 stycznia 1945 roku z miasta wycofały się oddziały Volkssturmu. Uznano, że słabo uzbrojony oddział nie ma żadnych szans powstrzymania nacierających żołnierzy sowieckich. Żołnierze Armii Czerwonej do miasta wkroczyli 23 stycznia 1945 roku. Podobnie jak w innych miastach byłych Prus Wschodnich Rosjanie dokonali wielu zniszczeń.
Jak wspominał pierwszy burmistrz Olecka: „Prawie wszystkie domy w rynku były spalone. Na południowej stronie, ocalał tylko jeden dom, na wschodniej – 3 domy, na północnej 5 domów i na zachodniej 4 domy. Zniszczeniu uległ również XVI-wieczny kościół na wzgórzu, dworzec kolejowy, poczta i szereg okazałych budynków biurowych".
3 czerwca 1945 roku o godzinie 10 w słoneczną niedzielę radziecki komendant w uroczysty sposób przekazał Polakom władzę nad miastem i powiatem.
Dnia 1 listopada 1947 roku starosta olecki Romuald Stankiewicz odsłonił uroczyście przy dźwiękach orkiestry na zadrzewionym pagórku w środku rynku, który nazwano Placem Wolności, pomnik Wyzwolenia Olecka: obelisk z orłem polskim na wierzchu i tablicą z napisem: “Ku wiecznej pamięci wyzwolenia Olecka z niewoli germańskiej 21 stycznia 1945 r. Obywatele miasta i powiatu”. Pomnik zbudowano na cokole i kolumnie niemieckiego pomnika z XIX wieku. Pomnik wykonał artysta Konstanty Pieńczykowski według projektu burmistrza Lubierzyńskiego.
Na fotografii: Pomnik Wyzwolenia Olecka.
W 1953 r. z zachodniej części rynku usunięto bruk aby z pozyskanego materiału powiększyć plac targowy na południu miasta. W 1954 roku rozebrano mury i wieżę spalonego kościoła ewangelickiego.
Na fotografii: Rynek olecki (stan z 1957 roku).
W 1959 roku w zachodniej części rynku utworzono park, wytyczono alejki. Druga część rynku została utwardzona płytami betonowymi i przeznaczona pod tzw. Plac Defilad. Większość prac wykonywano "w czynie społecznym". Pisano, że rynek: "miał się zmienić w efektowne skupisko kwiatów i zieleni”.
W dniach 14 - 15 sierpnia 1960 roku na rynku odbyły sie uroczystości 400 lecia założenia miasta. W okolicznościowej broszurze wydanej z tej okazji przyznano, że w mieście usunięto „prawie wszystkie gruzy”.
W 1960 roku rozpoczęto przygotowania do budowy Powiatowego Domu Kultury. Ukończenie budowy mało precyzyjnie określano „na lata sześćdziesiąte”. Uroczystej inauguracji działalności Domu Kultury dokonano w czerwcu 1969 roku. Do nowego obiektu przeniesiono kino „Mazur”.
Około 1962 roku uporządkowano ruiny po zniszczonym kościele ewangelickim i stworzyć tam park z placem zabaw dla dzieci z przedszkola, które mieściło się w budynku dawnego ratusza.
W 1967 roku posadzono na rynku nowe drzewa. Przebudowano fontannę miejską i urządzono wokół niej kwietnik otoczony ławkami. 19 maja 1974 roku Kazimierz Korąkiewicz zaprojektował i wykonał tablicę pamiątkowa z okazji 500 rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika. Tablicę umieszczono na pomniku "Rzemiosło swemu miastu". Pomnik ustawiono w północnej części rynku a w 2000 roku przeniesiono w nowe miejsce.
Na fotografii: Kościół na rynku pw. NMP Królowej Polski.
24 września 1981 roku przystąpiono do budowy nowego kościoła na rynku pw. NMP Królowej Polski. 2 października 1984 r. wmurowano kamień węgielny. Konsekracji dokonał ordynariusz warmiński ks. bp Edmund Piszcz 8 września 1990 roku.
Na fotografii: Pomnik Wdzięczności w 2000 roku.
17 czerwca 2000 roku na miejscu Pomnika Wyzwolenia postawiono Pomnik Wdzięczności autorstwa rzeźbiarzy Elżbiety Pietras i Alojzego Nawrata. Przy demontażu starego pomnika odkuto tablicę pamiątkową oraz orła i przekazano do izby pamięci przy szkole rolniczej. Robotnicy odzyskali wmurowaną niegdyś w postument metalową skrzynkę – dokument czasu. Na kamieniu umieszono napis: „W hołdzie wszystkim, dzięki którym żyjemy w pokoju i wolnej Ojczyźnie oraz tym, którzy szczególnie zasłużyli się naszemu miastu od jego początku w 1560 roku - wdzięczni mieszkańcy Olecka, w roku 2000”. Z inicjatywy Kreisgemeinschaft Treuburg obok została umieszczona tablica w języku niemieckim. Starą kolumnę wykorzystano do odtworzenia pomnika ku czci żołnierzy pruskich, który ustawiony został na odnowionym cmentarzu ewangelickim. Uroczystego odsłonięcia dokonano 25 września 2003 roku.
Na fotografii: Urząd Miejski w Olecku.
W 2002 roku przeprowadzono remont kapitalny siedziby Urzędu Miejskiego.
Na fotografii: Pomnik papieża Jana Pawła II.
Tuż obok kościoła z inicjatywy pana burmistrza Wacława Olszewskiego, Rady Miejskiej przy poparciu ks. proboszcza i ofiarności wiernych stanął w 2007 roku pomnik papieża Jana Pawła II autorstwa Anny Drozd-Tutaj. 16 października 2007 roku pomnik poświęcił bp Jerzy Mazur-biskup diecezji ełckiej.
Na fotografii: Prezydent RP Lech Kaczyński - 25 maja 2009 r.
25 maja 2009 roku na zaproszenie Burmistrza Olecka Wacława Olszewskiego na rynku gościł Prezydent RP Lech Kaczyński. Na pamiątkę spotkania z mieszkańcami Olecka na rynku (w poblizu Pomnika Wdzięczności) znajduje się pamiątkowa tablica.
W latach 2009-2010 przeprowadzono gruntowny remont ratusza na rynku, wymieniając podłogi, instalacje oraz remontując dach i elewację zewnętrzną.
Z okazji 450 lecia założenia miasta 23 - 25 lipca 2010 roku część rynku została odnowiona. Wykonano nową kamienną nawierzchnię, oświetlenie, kanalizację deszczową, toalety oraz fontannę. Oficjalnego otwarcia obchodów dokonał 23 lipca 2010 roku Prezydent elekt Bronisław Komorowski.
Na fotografii: Prezydent elekt Bronisław Komorowski na rynku w 2010 r.
Od 20 lipca 2018 r. we wschodniej części rynku znajduje się pomnik z brązu – „Ławeczka Janusza Panasewicza”. Ławeczka Janusza Panasewicza to nie tylko forma uhonorowania artysty i olecczanina, ale również ciekawa atrakcja na mapie turystycznej miasta. Każdy mieszkaniec i turysta może dosiąść się” do odlanego z brązu wizerunku artysty, wokalisty rockowego, członka zespołu "Lady Pank", autora tekstów, olecczanina. Twórcą projektu ławeczki był artysta rzeźbiarz Michał Selerowski.
Na fotografii: Janusz Panasewicz na ławeczce 20 lipca 2018 r.
27 kwietnia 2018 r. Rada Miejska w Olecku dnia podjęła uchwałę w sprawie wzniesienia pomnika. Prace przy wykopie i zagospodarowaniu terenu rozpoczęto 20 września 2018 r.. Postument oraz prace budowlane wykonała firma z Wieliczek - "Topolski Ryszard Zakład Kamieniarsko Betoniarski". Projekt pomnika i rzeźbę popiersia Marszałka Józefa Piłsudskiego wykonał Michał Selerowski a odlew wykonała firma „Brązart” Barbary i Juliusza Kwiecińskich z Pleszewa.
Pomnik został odsłonięty 11 listopada 2018 roku w czasie obchodów narodowego święta oraz 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości.
W kwietniu 2015 roku na zlecenie Urzędu Miejskiego w Olecku geodeta wykonał nowe pomiary rynku. Skrajne punkty określono w miejscach gdzie znajdują się rogi ulic wychodzących z rynku. Rozmiary boków rynku przedstawiały się następująco: 225 x 232 x 340 x 254 m. Po przeliczeniu powierzchnia wynosi: 6,4288 ha.
W wielu źródłach przedwojennych pisano "największy rynek w Niemczech". A czy w Polsce i w Europie jest większy rynek miejski od naszego? Rynek w Krakowie (uważany za jeden z największych w Europie) ma wymiary kwadratu 200x200 metrów - 4,0 ha, rynek we Wrocławiu ma 3,8 ha, czyli są mniejsze od rynku w Olecku.
Zdjęcie lotnicze Olecka z 1938 roku
Zdjęcie lotnicze Olecka z 2007 roku.
Audycja radiowa na antenie Radia Olsztyn "Olecko z największym rynkiem?"
Literatura:
- Demby R., Olecko Czasy, ludzie, zdarzenia. Wydawca: Urząd Miejski w Olecku 2000.
- Dzieje Olecka 1560-2010, red. S. Achremczyk, Olecko 2010
- Grigat Ch., Die Geschichte des Kreises Treuburg, 1938
- Hartknoch, Ch., Alt- und Neues Preussen : oder Preussischer Historien... Leipzig; Frankfurt am Main. 1684.
- Olecko. Z dziejów miasta i powiatu, pod red. A. Wakara, Olsztyn 1974.
- Treuburger Heimatbrief, Kreisgemeinschaft Treuburg e.V.
- Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen Red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990.
- Weber, R., Masuren: Geschichte- Land und Leute, Verlag: Gerhard Rautenberg, Leer, 1983
- https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_city_squares_by_size
Fotografie z książki: Grenz R., Der Kreis Treuburg. Ein ostpreussische Heimatbuch, Lübeck 1971.
Fotografie pocztówek: Z. Bereśniewicz
Fotografie współczesne: J. Kunicki
